جان رجینالد تالکین (John Reginald Tolkien) در سوم ژانویه 1892 در بلومفونتین آفریقای جنوبی به دنیا آمد. والدینش انگلیسی بودند و زمانی که تالکین سه ساله بود، به انگلستان بازگشتند.
تالکین در رشته زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه آکسفورد به مدت 8 سال به تحصیل پرداخت. همان زمان با دوست دوران کودکیش "ایدث برات" ازدواج کرد که ثمره این ازدواج 4 فرزند بود. از سال 1925 تا 1959، 20 سال به عنوان استاد آنگلوساکسون و 14 سال به عنوان استاد ادبیات انگلیسی در دانشگاه محل تحصیلش به تدریس پرداخت.
او در آغاز قصد داشت شاعر شود، اما به خاطر خلاقیتش در خلق زبانهای تصویری به سمت داستان نویسی روی آورد. شهرت وی به خاطر دو اثر "هابیت" (The Hobbit) و شاهکار حماسی "ارباب حلقهها" (The Lord of the Rings) است. وی در جنگ جهانی اول در صفهای نخست جبهه جنگیده است و آثاری که از جنگ در ذهنش مانده را میتوان به خوبی در داستانهایش حس کرد. "کتاب داستانهای گمشده" نخستین داستان او بود که درحال بیماری و در زمان جنگ جهانی اول نگاشت.
این نویسنده و محقق انگلیسی حس تخریب طبیعت به واسطه تکنولوژی جدید را به طور عمیقی در هر سه مجموعه ارباب حلقهها به کار برده است. فردی به نام سارومان که تمامی درختان کهنسال اطراف قلعهاش را برای تامین سلاح برای لشکر جدیدش میسوزاند به واقع حس تالکین را در از بین رفتن طبیعت بیان میکند. وی از زمانی که در دانشگاه مشغول تحصیل بود، نوشتن آثاری چون "سر گاوین و شوالیه سبز" (1925) و "بیولوف: هیولاها و منتقدان" (1936 ) را آغاز کرد. وی نوشتن تریلوژی "ارباب حلقهها" را زمانی شروع کرد که هنوز مشغول تحصیل بود. او در همان دوران نوشتن کتاب "هابیت" (1937) را نیز آغاز کرد که مقدمهای برای ارباب حلقهها باشد. شخصیت اصلی هابیت فردی است به نام "بیلبو بگینز" که از زندگی راحت و بیدغدغه خود دست شسته و به همراه "گندالف" جادوگر و گروهی "دوارف" حفرههای گرم و نرم هابیتیاش را به قصد ماجراجویی ترک میکند. او در طول این سفر پرماجرا قابلیتهایی از خود نشان میدهد که خودش را نیز متعجب میکند.
وقایع هابیت و ارباب حلقهها در گذشتههای دور و دوران اساطیر روی میدهد. نوشتن این تریلوژی یست و سه سال یعنی تا سال 1960 برای تالکین طول کشید. داستان این مجموعه در سه کتاب "یاران حلقه"(The Fellowship of the Ring) ، "دو برج"(The Two Towers) و "بازگشت شاه"(The Return of the King) رخ میدهد. داستان در حیطه جنگی است بین دو گروه خیر (فرودو، گندالف و ...) و شر (سارومان، سائرون) بر سر حلقه قدرت که میتواند موازنه قدرت را در جهان به هم زند. هابیت و ارباب حلقهها با قدرت تخیل شگفتآور نویسنده پایه و اساس بسیاری از آثار علمی- تخیلی در قرن بیستم بوده است. میتوان رد پای تخیلات و افسانههای تالکینی را در آثار سینمایی چون "جنگ ستارهها" نیز دید. لازم به ذکر است، ارباب حلقهها در ابتدا قرار بود دنباله داستان کودکانه هابیت باشد، اما در روند نوشتن، فضایی تیرهتر و جدیتر یافت و در نتیجه رده سنی مخاطبانش بالاتر رفت.
تالکین از دوستان نزدیک "سی. اس. لوئیس" نویسنده "وقایع نارینا" و "دابلیو. اچ اودن" شاعر انگلیسی به شمار میرفت. به شدت تحت تاثیر ادبیات آنگلوساکسون، اسطورهشناسی آلمان، فولکلور فنلاند، کتاب مقدس و اسطورهشناسی یونان بود، به گونهای که تاثیر آنها را میتوان در آثارش به وضوح مشاهده کرد. تالکین مشخصا به تاثیر اسطورههایی همچون "هومر"، "ادیپیوس"، "کالوالا" و نیز "بیوولف" بر آثارش اشاره کرده است. بابل و مصر نیز از مکانهای الهامبخش آثار وی به شمار میروند.
وی از اساتید زبانشناسی بود که برای فرهنگ لغت آکسفورد نیز کار میکرد. تالکین علاقه وافری به ساختن زبانهای علمی یا فراساخته داشت. او شاید تنها کسی باشد که 15 زبان ساخته است. با این وجود، توصیه او به کسانی که علاقمند به زبان بینالمللی هستند، این است که: «از اسپرانتو پشتیبانی کنید.» وی در جایی گفته است که انگیزه او از نگارش کتابهای تخیلیاش (مانند ارباب حلقهها) و به وجود آوردن میانزمین (Middle earth) این بوده است که زبانهای فراساخته او در آن صحبت شود.
تالکین در 2 سپتامبر 1973 درگذشت.
در اواسط سال 2004 خانه تالکین به فروش گذاشته شد. منزل تالکین در شمال آکسفورد واقع شده جایى که وی هابیت را نوشته و نوشتن ارباب حلقهها را آغاز کرده. این خانه به مدت 17 سال و از زمانى که تالکین استاد دانشگاه آکسفورد شد، محل اقامت این خانواده بوده و اتاقى دارد که اتاق مطالعه نویسنده بوده است. این خانه در یکى از محلات اعیاننشین شهر و محل اعضاى دانشگاه آکسفورد است.
از دیگر کتابهای وی میتوان آثار زیر را نام برد:
"سیلماریلون" [حماسه الفهای عصر اول] (The Silmarillion)
" ماجراهای تام بامبادیل" (The Adeventures of Tom Bombadil)
"آنجا رفتم و بازگشتم"
سری تاریخی سرزمین میانه (The History of Middle Earth Series)
ترانههای بلریاند(The Lays of Beleriand)
شکل دادن سرزمین میانه(The Shaping of Middle-Earth)
راه گمشده و دیگر نوشتهها (The Lost Road and Other Writings)
"جاده همچنان ادامه دارد" (1967)
"خواننده تالکین" ( 1966) و "تالکین درباره تالکین" (1966). نیز آثاری که پس از مرگ وی منتشر شدند:
"نامههای پدر کریسمس" (1976)
"قصههای ناتمام" (Unfinished Tales- 1980)
"هیولا و منتقدین": مجموعه مقاله (1983)
"در باب ترجمه بیوولف" (1940)
"کتاب داستانهای گمشده 1 و 2" (The Book of Lost Tales, Part 1,2- 1983,4)
"بازگشت سایه: تاریخ ارباب حلقه ها، قسمت اول"(The Return of the Shadow: The History of
the Lord of the Rings, Part One)
"خیانت ایزنگارد: تاریخ ارباب حلقه ها، قسمت دوم"(The Treason of Isengard: The History of the Lord of the Rings, Part Two)
"جنگ حلقه: تاریخ ارباب حلقه ها، قسمت سوم" (The War of the Ring: The History of the Lord of the Rings, Part Three- 1990)
"سائرون شکستخورده: تاریخ ارباب حلقه ها، قسمت چهارم" (Sauron Defeated: The History of the Lord of the Rings, Part Four)
"حلقه مارگوت: بعد از سیلماریلیون قسمت اول: افسانههای آمان"(Morgoth''''s Ring: The Later Silmarillion, Part One : The Legends of Aman)
"جنگ جواهرات: بعد از سیلماریلیون قسمت دوم: افسانههای بلریاند"(The War of the Jewels: The Later Silmarillion : Part Two : The Legends of Beleriand) و مردم سرزمین میانه.
این کتابها را پسر وی بر اساس طرحهای تالکین گردآوری کرده است.